two poems by ravji patel

1) a throng

it is a throng,even in solitude!
this
some breeze like
a sweetheart
goes brushing by.
overflows both shores.
increased with the rain of darkness.
i could hardly take a step
there,
such a snare of the air
that not even a thin hair
would move!
let me take a little walk
among the people on the other side of the bridge,
oh-
never even had an idea
about a throng of one!
* * *
2)
bedstead

tell me,how long will i be a stranger,
in your house?
tell me,in your house
would i receive a hubble-bubble treat?
in southern verandah on a spread out bedstead
i would rest for a while
watching the people come and go;
with eyes closed i hear your voice from inside
i open the door slightly!
what i saw was a concert of two bodies!
who would grind poppies?
who would pulverize the flower of intoxication?
palms tingling like rutted wind-
day becomes thorny-
a portion of the day would come running—
the horses of the night
wings would grow from the bedstead
a sparrow attached to the door
would fly in the house like a dream.
looking over there the moon sniffs verandah
give off the fragrance of a nap,for a little while,
give me your breath wrap it around me and rest.
with darkness,fastens this excitement from the side
on a spread bedstead—
2005

અનુવાદ એક ટૂંકી નોંધઃચાર વસેલાં કવિ સાથે

અનુવાદ કળા નથી,શોધખોળ છે,ખોદકામ છે.જેમ પુરાતત્વવેત્તા શરૂઆત વિશાળ અને જાડા કામથી કરે અને મૂળ પાસે પહોંચતાં પીંછીથી ધૂળ ખસેડી દટાયેલી સંસ્કૃતિનો આકાર ખોલી આપે છે,અનુવાદક પણ આવું જ કામ કરે છે.કોઇ પણ કૃતિ,તૈલચિત્ર કે ગીત બંધારણ કે શિલ્પાદિ કામમાં એના પ્રથમિક તબક્કે,કોમળતા વિનાનો(rough) કે અવિકસિત ખરડો છે.પરિપક્વ કૃતિ-સર્જકના દ્રષ્ટિકોણથી!-પહેલાના કાચા લખાણને સ્વકીય મહેક હોય છે,જેમ દરેક કળીમાં ઉઘડતા પહેલા.કૃતિની પૂર્વસ્થિતિ અને મઠારેલી સ્થિતિ,આ બન્ને પોતાના આગવા અસ્તિત્વથી વિલક્ષણ છે,વિચક્ષણ છે.અનુવાદ એવીજ પૂર્વ અને મઠારેલી અવસ્થા છે,પેલું પીંછી કર્મ છે ,ટેકરાથી શરૂં થયેલું.

અનુવાદ સિસિફસવાળી અનર્થ કે વ્યર્થ પ્રવૃત્તિ નથી,પસંદ કરાયેલા સર્જકની રચના પાસે વળીવળી જતો અનુવાદક કશુંક પ્રાપ્ત કરવા ઝંખે છે,અને એને પાઠક માટે તો ખબર નથી,પણ પોતાને માટે,એ કશુંક અનપેક્ષિત પ્રાપ્ત કરે છે-સ્વીકૃત પરિશ્રમ,પોતીકી રીતે સિધ્ધ કર્યાનો સંતોષ,છપાવા મોકલવાનો ઉમંગ વગેરે.વિદેશી કૃતિ એ લુપ્ત થયેલી સંસ્કૄતિ છૅ,અને માતૃભાષામાં અનુવાદક એનું પુનઃદર્શન કરાવે છે,પાઠકનું એની સથે અનુસંધાન કરાવે છે.

અનુવાદ એની દૂરંદેશીતાથી બે સ્તરે ઘટતી સર્જન પ્રક્રિયા છે વા નિરૂદ્દેશ આનંદ છેઃ આંતરરાષ્ટ્રિય અને સ્થાનિક કે રાષ્ટ્રિય સ્તરે.વિશ્વના દરેક દેશમાં બોલી છે,ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં,અને બહારથી આવી વસેલા પોતાની ભાષામાં લખતાં સર્જકો પણ.જેમ ભારતમાં ભાષા વૈવિધ્ય છે-ઓછામાં ઓછી ચૌદતો ખરીજ!-તો પશ્ચિમમાં કોઇપણ દેશમાં સ્થળાંતરને કારણે અનેકભાષી સર્જન પ્રવૃત્તિ થાય છે. દા.ત.અમેરિકા, સ્વિત્ઝરલેન્ડ જ્યાં વિશ્વની દરેક ભાષામાં લખાય છે અને પોતાની ભાષાના અન્ય સર્જકોના અનુવાદ અને અંગ્રેજીમાં લખતા સ્થાનિક કવિઓના પોતાની ભાષામાં અનુવાદ,સતત થયા કરે છે જેમ આપણા દેશમાં ચૌદ કે વધારે ભાષામાં.આ બન્નેવ અને અવાં અનેક સ્થળે અંદરોઅંદર થતી અનુવાદ પ્રવૃત્તિ એટલી જ મહત્વની કે સૈધ્ધાંતિક દષ્ટિએ એવી જ પ્રમાણભૂત છે,જેમ આંતરરાષ્ટ્રિય વિદ્યાશાખાઓમાં હાથ ધરાતી યોજનાઓ.

વેપાર અને ઇન્ટરનેટને કારણે ઉદભવેલી વૈશ્વિકતાથી દરેક દેશોએ સરહદ ગુમાવી છે અને છતાં એમને આગવી સરહદ છેઃ રાષ્ટ્રિય અને આંતરરાજ્ય,સાંસ્કૃતિક અને ભાષાકીય,આ પરિઘિ અનુભૂતિ ક્યારેક અવ્યક્ત છે,તો ક્યારેક અંતરાય પણ છે,સ્થાનિકતાનેઃ;પણ કદાચ આ પરિઘ જ સર્જકની ઓળખ છે,જે એના મૂલ્યો નક્કી કરે અને મર્યાદા પણ.

બહુવિધ સંસ્કૃતિમાં અવાજ અનેક ઉદભવે છે,પરિનામે સર્જનનો એક મધ્ય સૂર બંધાતો નથી,અથવા શક્ય નથી,Luzius Keller ‘મોર્ડન એન્ડ કન્ટેમપરરી સ્વિસ પોએટ્રી’માં ” Lyricism,however.knows no boundaries.It opens itself to every ear.- કહ્યું છે છતાંય.નાનાવિધ વલણનો જોકે એક લાભ મળે કે એ સ્વયં કવિતા અને લય,ભાષા અને ધ્વનિ,નાદ અને અધ્યાહાર(નિઃસ્તબ્ધતા!)ના આદાનપ્રદાનને ચકાસે છે,એક્મેકના સાયુજ્યથી નવાં વલણ સર્જે છે,શક્યતાઓ સર્જે છે,શોધાય છે અને વિકસે છે.ઉપરાંત એ અનેકત્વમાં કદાચ તમે પોતાને પરદેશી પણ લાગો તો એ અચરજ નથી,આ સંક્રમણ મનોવૈજ્ઞાનિક વિસંવાદમાં પણ પરિણમી શકે છે.

આમ જોવા જાવ તો વિશ્વનો દરેક સર્જક કોઇક બીજા સર્જક-જે અનુવાદક થઈ જાય છે.-દ્વારા જ પરિચિત કરાવાય છે.પરિણામે અનુવાદ પ્રક્રીયા રજૂઆતનું સાતત્ય છે,ઉપરાંત પોતાની ભાષામાં ઊંડા ઊતરતા સર્જક સમ અન્ય(ની)ભાષામાં ઊંડા ઊતરવાનું કામ આ અનુવાદસર્જક કરે છે અને આ મરજીવો ઊંડાણોમાંથી મોતી
લઈ-ચરીને પાછો ફરે છે.
૧/૨૫ થી ૧-૨૬-૨૦૧૪.
અનુવાદિત કાવ્યઃ-
૧)
શીતાળો
આ શીતાળો વૃક્ષીલ કાંઠા પર લીંપેલો છે
આજે સવારે જ્યારે સૂર્યોદય નથી થયો
દરેક વસ્તુ જે અથડાશે હોઠની ભીંતમાં
-વિશાળ દ્વારની ફાચરો
દરેક આંખ મીંચી સંઘરવો જોઇએ એને
પણ ક્યાંક બગીચાના વ્રુક્ષ સાથે સીવેલા તળે
આપણે માટે પાછળ મૂકી જવાયેલ
-પવન ઝાપટેલું-
આપણા બારીક ફેફસાં ઘાસના

૨) ગૂંગળામણ
કશું અંદરથી પ્રતિકાર કરી ગૂગળાવે મને
લગરીક શ્વાસે પ્રજ્વળી ઉઠે
શો અર્થ ત્યાં પાછા જવાનો
નથી હિમ્મત મારામાં ઍ ઊટા રઆઆઃઆઆઆ
-આરવ સામે નીરવ
તબેલાની ભીંત સરસા ચંપાયેલાં કાન સાંભળે એને
અને હું જ્વ્યા કરું
આ જીવાદોરી સોબતે
અનુ.(બન્ને કાવ્ય)૧-૨૦-૨૦૧૪

[ claire Genoux,૧૯૭૧.જન્મસ્થળ-લોઝેન.ત્યાંની વિદ્યાપીઠમા અભ્યાસ કરી બેલ્ની સ્વિસ લીટરેચર ઇન્સ્ટીટ્યુટમાં ભણાવે છે.કવિતા અને ટૂંકી વાર્તાની આ લેખિકાને ૧૯૯૯માં કાવ્ય-સાહિત્ય માટે પારિતોષિક અપાયું હતું.૨૦૧૦ અને ૨૦૧૧માં અનુક્રમે પુસ્તકો પ્રકાશિત થયાં છે.]

બીનાટકાયતી શહેર-માંથી(ભાગ)

યુધ્ધ વિશે જે હું જાણતો હતો
તેણે પેલાં સાથે સ્વરૂપ ધર્યું અને ટૂકડા માકાનો ,
કાળજી પૂર્વક સુધારેલાં મકાનો વચ્ચે
જેમ કેન્સર ધડમાં,
તમે કળી શકો
માણસને શું થઇ શકે
યુધ્ધ તરફના શંકાશીલ સંક્રમણમાં.
હમેશ જેવું થાય.ભય.
સારયેવો પહોંચવાનો.
પર્વતો,ટેકરા,હરિત નદી,
ગાંસડીઓ ચોફેર,જીર્ણ સ્તન
હજું તત્પર દૂધ પૂરવા,મુસ્લીમ
આલપ્સ પર્વતમાળા ઝુરીક તરફ દોરે
પોતાને ટકાવી રાખવાની મક્કમતાથી.સારયેવો
જ્યાં સીમેન્ટ ગોઝ જેવો તકલાદી છે
અને કશું નથી દેખાતું રચાયેલું તરફડીયાં
કે પ્રગતિ માટે, સિવાય કે પાછું આપેલું શહેર
જેના થાન પૂરે દૂધ એની માને.
અનુ.૧-૨૦-૨૦૧૪
[vanni bianconi,૧૯૭૭.લોકાર્નોમાં જન્મેલો કવિયુનિ.ઓફ મિલાનમાં ભણ્યો અને હાલ લંડન સ્થિત છે.જ્યાં કાવ્ય સંગ્રહ ઉપરાંત અનુવાદનું કામ પણ કર્યું છે.ઑડેનના કાવ્યોના અનુવાદ માટે પારિતોષિક પણ અપાયું છે.]

‘એક શબ્દ તમે કળી નથી શકતા માણસ કહે…’

એક શબ્દ તમે કળી નથી શકતા માણસ કહે.એ
બોલ્યો તે સમજવા યત્ન પણ નથી કરતાં.હુ,કહું
ગમે તે જે મને ગમે,હોંકે.રાજકોટ,ઇયાનો હે.હા
રાજકોટીયો.હે લા,એને ખબર તેઓ શું કહેવડાવા
માગે તેની પાસે.જાણે છે તેમને શું ગમતું કહેવડાવું
છે-ફ્રેન્ચ-?? નિશ્ચિત,એક ઉઘાડા દિવસે,એ મૃત્યુ પામશે,
પણ એ દિવસેય,કોઇ નહીં કળે એને શું કહેવું હતું.
ગામના કૂતરાંય નહીં, જેમ લોકો કહે,રાજકોટમાં પણ.

‘લંગડાતી સ્ત્રી મૃત્યુ પામી..’

લંગડાતી સ્ત્રી મૃત્યુ પામી,એમણે દાટી
લંગડાતી સ્ત્રી,પગ તાકી રહેતાં,કોઇ પુરુષે ખોસી મધ્યમા
એને શબપેટીમાં મૂકતા,સ્ત્રી ઉછાળાવાળી

અનુ.(બન્ને કાવ્ય.) ૧-૨૨-૨૦૧૪
[Arno camenisch,૧૯૭૮.જન્મ તવાનાસા.સ્વિસ લીટરેચર ઇન્સ્ટીટ્યુટમાં ભણતર.રહેટો-રોમેન્ટિક,જર્મન અને શંકર સ્વરૂપોમાં લખતો સર્જક એની sez ner(2009)નવલકથા માટે જાણીતો છે.એમાની પહેલી બે નવલકથા ટ્રીલોજીની
ઓપ આર્ટ(op art= optical art)ભાગઃછે.તાજેતરમાં એના કાવ્ય પણ સંકલ્નો અને સામયિકોમાં પ્રગટ થયાં છે.]

ચાર સંક્ષિપ્ત કાવ્ય
૧)
કદાચ
મારમાંથી બોલે
મારી મા
મારા દાદીમા
અથવા સમગ્ર દેશ

૨)
હિમ્મત
હવે તેં ગાયું લાંબો વખત
અન્ય લોકોનું ગાણું
સાંભળ અંત્ર્નાદ
અને ગા છેવટે
આત્મ ઉર્મિગીત
૩)
હું જ્યારે લખું
જ્યારેય
હું
પડું એકલી
તમે બધાં
હો હાજર
૪)
સરહદ
હું સખત ગોબાયેલી છું
મારી પોતાની સરહ્દો ખખડાવી
છતાં
હાલ અને ફરીથી
મથામણે
મેં
જાળવી
છે
એને
અનુ.૧-૨૩-૨૦૧૪
[Bernadetti lerjen-sarbach,૧૯૪૨.જન્મસ્થળ વિસ્પ.બાળશાળાના શિક્ષક તરીકેની ટ્રનિંગ પછી ઝાઇઝેરમાં સ્થાયી થહ્યા પછી ૧૯૯૨માં કાવ્ય સંગ્રહ પ્રગટ કર્યો અને ગદ્ય પણ.એમના કેટલાંક કાવ્ય સંગીત બધ્ધ પણ થયાં છે.૨૦૦૩માં મિલિ એલ્ડર્લિન ફાઉન્ડેશનનું પારિતોષિક મળ્યું હતું.]
* સિસિફસઃ-ગ્રીક મિથનું કેરેક્ટર છે જેને આલ્બેર કામિ(કામુસ/કામ્યુ)એ ‘મિથ ઓફ સિસિફસ’માં એબ્સર્ડ વિષયક સિધ્ધાંતથી પ્રખ્યાત કર્યો હતો.

બે યુધ્ધગ્રસ્ત સંસ્કૃતિના કાવ્યો

November 28, 2011 by himanshupatel555 | સંપાદન કરો

href=”https://himanshupatel555.wordpress.com/wp-admin/index.php”>

Dashboard

ગીરગીસ શૌકરી ( ઇજીપ્ત)
પ્રેમ

વાદળાં બારી સાથે હસ્યાં
પછી ગબડ્યાં
કપડાં કાઢ્યાં;
જોયું,
એ તૂટી પડ્યાં’તા ચોળાયેલાં પથારીમાં.
એમની ઊંઘ પછી પલંગ
કબાટમાંથી કઢાતાં
કપડાંના અવાજ જેવો લાગ્યો.
ભીંતો પડોશીને છેલ્લામાં છેલ્લી વિગતો
મોકલતી હતી
અને છત આકાશને આમંત્રે
કૌટંબિક મેળાવડામાં.
ઉતાવળકરઃ
એક અટ્ટહાસ્ય ભીંતમાંથી નાસી છૂટ્યું
આપણે ઝડપવું છે એને
અન્યથા
સમગ્ર વિશ્વ હાસ્યમાં ફાટી પડશે.(અનુ. ૧૧/૨૪/૨૦૧૧)

૨) શૌકિ શાફિક ( યમન)
કારણો

 a) સ્વાદ
ગઈકાલે
તારા ગયા પછી
હું જમ્યો નથી
મારા હોઠ પરથી
તારો સ્વાદ ન ભૂલવા.

b) ચળકાટ
ઘૂંટણ અંધારામાં ચળકે,
એક પંખીના
ધ્રુજવા માટે પૂરતું કારણ.

 c) સમાપ્તિ
ત્રણ માણસો હતાં
ઓરડામાં એક સ્ત્રીનું ચિત્ર દોરતા
જ્યારે દોરાઈ રહ્યું
એટલી બધી સ્ત્રીઓ ત્યાં હતી
કે ઓરડો વકાસી રહ્યો.

d) ખોરાક
કચરાપેટીએ કેટલાંય બીલાડાં
પાંઊના ટૂકડા
પ્લાસ્ટિક હોય
અને ત્યાં છે ખોરાક
ગાડાનો ઢોંગ કરતા
બાતમીદાર માટેય.[અનુ, ૧૧/૨૪/૨૦૧૧]

વાલ્ઝીના મોર્ટ- જ્ન્મ,૧૯૮૧

બે કાવ્ય,
૧)    પ્રસ્તાવના
ઉઘાડા વૃક્ષ પર-
એક લાલ પશુ,
એટલું નિઃસ્તબ્ધ, એ વૃક્ષ થઈ ગયું
હવે વૃક્ષ પશુ આંતરે
સાવધ પશુ.

એની છાતીમા પથ્થર ઝીંક્યો

એટલા જોરથી- પથ્થર પશુ થઈ ગયો.
હવે પશુ પોતાને ઝીંકે પથ્થર સમ,
લોહી કુતરા જેવું-ગુલાબી વૃક્ષ વંટોળીયામાં,
અને ચંદ્ર થકવી નાખે તમારે ચહેરે
કાગવાસનું ઢોંગી વાર્ષિક મોહરું

મૃત્યુ વધું સાંભળવા રાહ જુએ.
તેથી મૃત્યુ ઉવાચઃ
પહેલાં-તારી કથા,પછી-હું.
( કલેક્ટેડ બાડી,કાવ્ય સંગ્રહ-૨૦૧૧ માંથી)

૨)   લગ્ન
આ રીત નથી તમારી તૂટેલો ગ્લાસ ચોંટાડવાની

એ ટીપે ટીપે ભેગો કરે
દરિયો સમસ્ત વિશ્વ ફરતે છંટાયેલો

તમે પથારીની ધારે ટૂંટિયું વાળ્યું છે
એકદમ અચાનક
એકાએક ધારણા બહાર
કબાટ નીચે ગબડી ગયેલા રમકડા સમ

અને તમારા શ્રીમતી કોલંબસ અહીં છે
માંસ જેવી લાલ આંખો
ઝીણી કરેલી પણ નિહાળતી નથી
એની હોડીના નાકથી આઘે

કોણ નીકળી પડશે તમને ખોળી કાઢવા
જ્યારે બધા નકશા ખરીદાયેલા અને જડાયેલા હોય
કોણ માનશે
કે સમુદ્ર ગાબડું છે
કે સ્વક પર ઓઢાડેલી ચાદર
તારી-મારી સાથે ભૂત-પલિત રમવા.
( ફક્ટરી ઓફ ટીઅર્સ,૨૦૧૦ પ્રથમ કાવ્ય સંગ્રહ)
[અનુ.૧૧/૪ અને ૧૧/૫/૨૦૧૧ અનુક્રમે]

{અબ્દુ અલી ઇટનની વાલ્ઝીના મોર્ટ સાથે ગોઠડી ઃ અનુવાદ.}

બેલરુસથી આવેલી આ ૧૯૮૧માં જન્મેલી કવયિત્રિ હાલ બાલ્ટીમોર યુનિ.માં વ્યાખ્યાતા છે.૨૦૦૫માં પહેલો કાવ્ય સંગ્રહ’ફેક્ટરી ઓફ ટીઅર્સ’આપ્યા પછી૨૦૧૧માં નં.૨’કલેક્ટેડ બાડી’
કેન્યન પ્રેસમાંથી આવ્યો છે.ઇન્ટરનેટ પર થયેલી આ મુલાકતનો અનુવાદ છે.

અબ્દુઃ  બાલ્ટીમોરના આગમને કવિતામાં શું ઉમેર્યું ?
વાલઃ એ તો બાલ્ટીમોર છોડીશ પછી સમજાશે.
અબ્દુઃ ‘કલેક્ટેડ બાડી’ પાછળ કારણભૂત શું ?
વાલઃ  પ્રેરણાને કોઇ સ્ફૂરણ નથી,જો આ વાતને અર્થ હોય.પ્રેરણા સ્વયંભૂ છે આવે ને જાય યદ્રેચ્છાએ,અને આંગળી મૂકી કહી શકાય નહીં કે આ કે પેલા સમયે શું આવ્યું હતું. આ કાવ્ય સંગ્રહની શરુઆત ૨૦૦૯ના ઉનાળામાં થઈ હતી.જ્યારે હું ઉત્તરના દરિયાના નાનકડા ટાપુ પર રહેતી હતી, પછી બે વર્ષ પ્રત પર કામ કર્યું,સંપાદન, છેકાછેક, ફેરવિચાર વગેરે. સંગ્રહ નિશ્ચિત પણે મેટામોર્ફોસિસ ( રુપાંતર/પરિવર્તન)ના તાંતણે સંધાયેલો છે ( જુઓ એના આવરણમાં લીડા(સ્ત્રી)અને હંસ.)અને સ્ત્રૈણ વિષયાસક્તિ(સેન્સુએલિટી) અને ચિત્રપ્રદેશ-જે બે વિવિધ દેખાવો વચ્ચે નિર્વાસિત છે-જે ઉત્તરના દરિયાથી કેરેબિયન સમુદ્ર સુધી વિસ્તરેલી કવિતામાં વણાયેલો છે;અને બેલરુસનો પૃથક સમતલ(ફીકો!) વિસ્તાર.
અબ્દુઃ  સર્જક તરીકે ગૂઢસત્ય અને નિષેધ,જેવાં કે જાતિય સંબંધ અને હિંસા,તપાસ્યા છે ખરાં.તમાને જીવાતી લાંછિત હકિકતોને જાહેર કરવાની ઇચ્છા થાય ખરી?
વાલઃ  હું સંબંધ અને હિંસાને નિષેધ તરીકે નથી જોતી,ખાસ કરી, ફિલ્મી સંસ્કૃતિ, જે એનું દૈનિક ઉત્પાદન છે.મને લાગે છે કે એના વિષે ચર્ચા કરવી ઢોંગ હશે જ્યારે અમેરિકામાં એ બન્ને સાક્ષાત છે, હકિકતમાં એ બે જ કેવળ પદાર્થ છે જે વેચાય છે.મને નથી લાગતું સર્જક તરીકે હું એકેય તરફ વધારે ધ્યાન આપું,જો કે આ બીજો સંગ્રહ પહેલા કરતા વધારે વિષયાસક્ત છે.પણ વ્યક્તિગતપણે મને કળામાં વધારે રસ છે-અને ફિલ્મો કદાચ એમાં વધારે સરળ છે.-જે દેખાડે છે આપણી સંપૂર્ણ વિકૃતિ કેવી રીતે કહેવાતી નિયમિતતા છે.કોઇ નમૂનેદાર નથી.આપણે બધાં રૂઢીમુક્ત છીએ.એ જ આપણા વિશે રસનો વિષય છે.હું તમારું ધ્યાન ઑસ્ટ્રિયન ફિલ્મ ડિરેક્ટર માઇકલ હેનેકે(heneke) તરફ દોરું છું.ત્યાં ‘લાંછિત હકિકતો’તાગવાની વાત નથી પણ પ્રેક્ષકને પ્રોવવાની,ઉઘાડવાની નહીં,જેમે જેમે તમારું કર્મ ઉકલતું જાય તેમાં.
અબ્દુઃ  કદાચ તમારે માટે આ ગૂઢ સ્થળો(સ્તરો!)એ જવું અઘરું હશે કવિતા માટે ?
વાલઃ  ના , એવું નથી. મને આનંદ છે કે હું એ કરી શકું છું,અને બીજી કોઈ રીતે જીવવું-તેની કલ્પના કરી શકાતી નથી.
અબ્દુઃ  કવિતા, લય,આકાર અને સંવેદના સાથેના નૃત્ય જેવું છે. તમારી કવિતા કોઇ નૃત્ય સ્વરુપ હોય તો તે કયું ?
વાલઃ  હું કવિતાને નૃત્ય સાથે સરખાવીશ નહીં, મારે મતે,એ ખૂબ ઉત્કૃષ્ટ કળા સ્વરુપ છે.આપણે લય, આકાર અને સંવેદા વિશે દરેક કળામાં વિચારી શકીએ,પછી એ સંગીત હોય કે ચક્ષુગમ્ય (ચિત્રાદી) કળા હોય.પણ ઇતર કળા સ્વરુપો સમ, અને નૃત્ય અગ્રસ્થાને,કવિતા માનવજાતિનું મહત્વનું કામ કરે છે.ભાષાની શુધ્ધતા જાળવવાનું,રૂઢ વાક્ય પ્રયોગો અને અન્ય
અભિવ્યક્તિઓ જેમાં કોઇ સૌંન્દર્યગત કર્મ નથી,પણ કેવળ ઉપયોગીતાવાદ જ છે,તેનાથી મુક્ત કરાવવાનું.
અબ્દુઃ  તમે તમારાં કાવ્યોને ઉર્મિગીત તરીકે જુઓ છો ? આ સંગ્રહ વાંચનાર માટે કયો આલાપ ગાય છે ?
વાલઃ  કાવ્યના મૂળ ગીતમાં છે,એ દ્રષ્ટિએ દરેક કવિતા ગીત છે,એક પ્રાર્થના.યદ્યપિ,નૃત્ય સમ કાવ્ય સંગીત(લય)ગાયનની તરજ સમ દેખાડી કે સંભળાવી ન શકાય.હું જ્યારે આ સંગ્રહના સર્જનમાં રત હતી ત્યારે ફ્રાન્ઝ લિઝ્ટ,શોપીન અને બ્રાહ્મ્સને ખૂબ સાંભળતી’તી, પણ કવિ જ્યારે લખતો હોય ત્યારે આપણે જૂદા પ્રકારના લયની વાત કરીએ છીએ.કદાચ સારો શબ્દ આનંદ હશે,જેમ આપણી સાચી આનંદની ક્ષણોમાં દરેક વસ્તુ આપણામાં લહેરાતી હોય.આપણે એને ક્યારેક સંગીત,ક્યારેક કવિતા, ક્યારેક આનંદ કહીએ, કારણકે વાસ્તવમાં એને કોઇ નિશ્ચિત નામ નથી–એ એવી લાગણી છે( વસ્તુ છે.) જે સંજ્ઞા સ્વીકારવા તૈયાર નથી.આપણે અનુભવીએ ત્યારે જ જાણી શકીએ છીએ.અને એને કોઈ નામ નથી તે કારણે આપણે એકજ રીતે તેનું અનુભાવન કરી શકીએઃકળા દ્વારા.
અબ્દુઃ  તમે મુસાફર છો.કયા સ્થળો તમને પ્રેરણા આપે છે ?
વાલઃ હું સરળ જીવવું પસંદ કરું છું,પૈસા બનાવી જુદા સ્થળોએ જતી હોઊં છું.કોઇપણ સ્થળે મહિનો તો હું રહી જ પડું, જે મોટે ભાગે ઉનાળામાં જ સંભવે છે.કળા ગૃહો એ માટે ઉત્તમ છે.આ સંગ્રહ બે રહેઠાણો વચ્ચે લખાયો છે-જર્મન ટાપુ ઝ્યીલ્ટ અને ઓસ્ટ્રિયા.પછી હું ટ્રિનિદાદના એલિ યાર્ડમાં રહી અને છેવટે મોરોકોના ઉનાળામાં આખરી ફેરવિચારણા થઈ એના વિશે જ્યાં લેનન ફાઉન્ડેશનની સહાયથી હતી.હાલ હું ઓસ્ટ્રિયામાંથી તમને જવાબો લખી રહી છું, જ્યાં ફરીથી રહેવા આવી છું.ડેન્યુબના ક્રેમ્સ ટાપુ પરના લિટરેચરહાઉસમાં.મને વિશાળ પ્રદેશો જેવાંકે સમુદ્ર,રણ વગેરે ગમે છે.હું નાના અને સંપૂર્ણ પણે દરિયાથી વંચિત દેશમાં ઉછરી છું. હકિકમાં, હું જ્યારે બાળક હતી,દરિયો ભગવાન જેવો હતો-કેવળ એના વિશે વાંચ્યું હતું, પણ આંખોથી નિહાળ્યો ન હતો.તેથી હાલમાં હુ,મને લાગે છે કે, વિવિધ સમુદ્રોતટોની ભરપાઈ કરું છું.
અબ્દુઃ  બાલ્ટીમોર શરુઆત કરતા કવિઓ( નવા નિશાળીયાઓ) માટે યોગ્ય છે ?તમે કયા સ્થળો સૂચવશો ?
વાલઃ હું કદાચ આ”શરુઆત કરતા કવિઓ( નવા નિશાળીયાઓ)”દ્ર્ષ્ટિકૉણ સાથે સહમત નથી, કેવળ એક જ સ્થળ કવિઓ માટે સારું છે, તે પુસ્તકાલયો.બાકી બધું વિકલ્પ છે,પણ એ ય મહત્વનું છે બીજાં, અન્ય કરતાં વધારે,માટે કે પ્રસ્થાપિત કવિઓને વાંચે, સાંભળે અને ગોઠડી કરે મનગમતાઓ સાથે.શહેરોમાં કાવ્યવાંચનના સારાં કાર્યક્રમો થતાં હોય છે.જો તમે સ્થાનિક મેગેઝીનોમાં છપાવો તો એના વિતરણ સમારંભો તમને વાંચવા આમંત્રણ પણ આપશે.અમારા MFA પાઠ્યક્રમમાં જબરદસ્ત વાંચનના કાર્યક્રમો છે, જે આમપ્રજા માટે મફત અને જાહેર છે.અહીં સીટી લિટ(સંસ્થા)છે.એનક પ્રાટ પુસ્તકાલય છે પોતાના વાંચનના કાર્યક્રમોવાળું.ન્યુયોર્કતો હાથ છેટું છે.

અબ્દુ અલિ ઇટન કળાના હિમાયતિ અને બાલ્ટીમોરના સ્થાનિક સર્જક છે.એમનું સર્જન EatOnThis.Com પર વાંચવા/જોવા મળશે.

ગોદોકરણ*

બધાં રસ્તા મૌન છે,
દરેક ગલીઓ અને વળાંકો,
દરેક પ્રવેશ અને ડગલાં
એક જ દિશામાં દોરી જાય છે.
દરેક શ્વાસમાં મૃત્યુ સ્વતઃ છે
મને પાછળ છાંડી,હું ચાલ્યો
પછી…
પાછા વળી મને જોયો
હું ત્યાં છું
હું ત્યાં હતો
હું ત્યાંજ હોઇશ
દરેક શ્વાસમાં આપણે મૃત છીએ.
godotism
July 24, 2009

All roads are in silence,
Every street and corner,
Every door and footprint,
Leads in one direction,
In every breath we die our death
Leaving me behind, I walk
Then….
Turn back to see me,
I am there
I was there
I shall be there
In every breath we are dead.
*સેમ્યુઅલ બેકીટના નાટક waiting for godotનો ઉલ્લેખ છે શિર્ષકમાં.
http://en.wikipedia.org/wiki/Waiting_for_Godot

છૂટ્ટો મૂકો

June 18, 2011 by himanshupatel555 | સંપાદન કરો

છૂટ્ટો મૂકો તમારો આત્મા મારા આદર્શ સાથીઓ અને પ્રિય આત્મજનો.
તમારા હ્રુદય સમ બીજું કોઈ ઘર મને સાચવત નહીં
એ ઘર હું હોંઉ, તો તમે એનું ઝાંકળ હોત
તમે શમનકારી લહર છો
મારો આત્મા તમારાથી હ્રુષ્ટપુષ્ટ છે
અને આપણી બાથ પાર્ટી લીલીકચ ખીલેલી ડાળ.
દવા બીમારીનું નિરાકરણ નથી પણ શ્વેત ગુલાબ જરૂર છે.
દુશ્મને ઘડ્યા છે ફાંદા અને યોજના
અને તેઓ દોષી હતાં છતાં આગળ વધ્યાં.
એ યોજના છે અહંકાર અને ખાલીપાની
એ પડતી સિવાય કશું સાબિત નહીં કરે
આપણે ભરખીશું જેમ કાટ લોખંડને
જેમ પાપીને પાપ ગળે
આપણે ક્યારેય નપુંસક ન’તા
આપણા મૂલ્યોથી સબળ છીએ આપણે.
આપણી સધ્ધર પ્રતિષ્ઠા આત્મસાથી છે,
દુશ્મને આપણા સમુદ્રમાં અજાણ્યાઓ ધકેલ્યા’તા
અને જે એમને પોષશે સદા રડશે.
અહીં થઈશું વરુને સામી છાતીએ
અને નહીં થરથરીએ નરપશુથી.
આપણે પડકાર્યા કોઠા યુધ્ધો
અને ઇશ્વરેચ્છાએ,એમને પછાડશું.
કેવી રીતે આવાં વલણમાં હોય તેઓ ન્યાયી?
માર દેશવાસીઓ, અમે કદી તમને ઊતારી નથી પાડ્યા
અને ઉત્પાતમાં આપણી પાર્ટી છે અગ્રેસર.
મેં બલિ આપી મારા આત્માની અને આપણી ધરતી માટે
દુષકર કાળમાં લોહી સુલભ છે
નહીં નમીએ નહીં નમીએ કદા હુમલાને
પણ દઈશું દુશ્મનને આતિથ્ય..
૫-૩-૨૦૧૧થી૫-૨૩-૨૦૧૧
અનુવાદઃ હિમાન્શુ પટેલ

Saddam poem: Baathists bloom, enemy is hollow – Africa & Middle East – International Herald Tribune

Published: Thursday, January 4, 2007

// <i>Following is the first half of a poem attributed to Saddam Hussein, as transcribed and translated by The New York Times from a reading by his cousin Muayed Dhamin al-Hazza.</i>

Unbind It

Unbind your soul. It is my soul mate and you are my soul’s beloved.

No house could have sheltered my heart as you have

If I were that house, you would be its dew

You are the soothing breeze

My soul is made fresh by you

And our Baath Party blossoms like a branch turns green.

The medicine does not cure the ailing but the white rose does.

The enemies set their plans and traps

And proceeded despite the fact they are all faulty.

It is a plan of arrogance and emptiness

It will prove to be nothing but defeated

We break it as rust devours steel

Like a sinner consumed by his sins

We never felt weak

We were made strong by our morals.

Our honorable stand, the companion of our soul,

The enemies forced strangers into our sea

And he who serves them will be made to weep.

Here we unveil our chests to the wolves

And will not tremble before the beast.

We fight the most difficult challenges

And beat them back, God willing.

How would they fare under such strains?

All people, we never let you down

And in catastrophes, our party is the leader.

I sacrifice my soul for you and for our nation

Blood is cheap in hard times

We never kneel or bend when attacking

But we even treat our enemy with honor. …

ઉંદરિયામાં એક ઉંદર

[નાની શિયા માટે]
સળિયા વચ્ચેથી નાનકડો ઉંદર દોડી જાય
બારીની ધારે આવ-જાવ કરે
ઉખડતી ભીંતો એને નિહાળે
લોહી તૃપ્ત મચ્છર નિહાળે
એ તો આકાશનો ચંદ્ર પણ તાણી લાવે
રુપેરી
પડછાયા પડે
સુંદર,જાણેકે ઉડતો
ઉંદર આજે રાત્રે નિમ્ન હતો
ખાય નહી પીવે નહી દાંત કચરે નહીં
છેતરાય નહીં તે આંખે તાકી રહેતા,
ચાંદનીમાં રસળતા. ૧-૧૪-૨૦૧૧
[સૌજન્યઃhttp://www.pen.org/viewmedia.php/prmMID/3029/prmID/172]
૨૦૧૦નું શાંતિ માટે નોબેલ પ્રાઈઝ વિજેતા ચીનના ચળવળ પ્રણેતા લિયુ શાઉબોનું આ કાવ્ય સ્વતંત્રતા માટેના ઉદગાર છે.ચીલેમાં પાબ્લો નેરુદાએ
કહ્યું હતું i utter therefore i am. દરેક કવિ વાણી સ્વતંત્રતાનો ઉદઘોષક છે.
સ્વતંત્રતા.એ શું? કોની પાસે છે? કેવીરીતે મેળવાય છે? કવિ આવા પ્રશ્નો પૂછે છે. અને કાવ્ય્બાનીમાં તે વિષે ઉચ્ચારે છે.લિયુના કાવ્ય ” જેલમાં એક ઉંદર” જેમાં આપણને સ્વતંત્રતાના વિવિધ રંગો/પાસાં વાંચવા મળે છે.સ્વતંત્રતા અનુભવ છે, સંવેદન છે, નિર્વાણ છે.
ઉંદરિયું, ઉંદર માટે જેલ છે, તે આ કવિનો મેટાફોરિક અનુભવ છે ખોવાયેલી સ્વતંત્રત માટે.કવિને તેનો ઉદવેગ છે, અને આપણને વાંચક તરીકે તે પકડમાં જકડાઈ ગયેલા માણસનો અનુભવ કરાવે છે.
જ્યાં કવિ પૂરાયો છે તે જગ્યા કેવી છે-ઉખડતી ભીંતો,લોહી સંતૃપ્ત મચ્છરો વાળી. જેલના વાતાવરણનું આ ચિત્ર-કે ઉદાહરણ.-માણસે માણસ માટે રચેલી પરિસ્થિતિનો તીવ્રતાથી ઓળ્ખ અને વિરોધ બન્ને એક સાથે રચી આપે છે. લોહી સંતૃપ્ત મચ્છરો સરમુખત્યારી છે.! તો ચાંદનીમાં રસળતો કવિ-કે માણસ.-નર્વાણનુ સૂચન છે,શરીર અહીં છે આત્મા દૂર દૂર વિહરે છે.ઉર્ધ્વગામી મુક્તિ માટે.
આ બળવો પોકારતો કવિ કવિતાથી લાગણી અને સંવેદન કે અનુભૂતિ વિશે બોલે છે.ચાંદનીમાં વિહરવાની વાતથી આત્મ મુક્તિની વાત છે ,સંપૂર્ણ સ્વતંત્રતા વિશે આ માનવ ઉદગાર છે.જેલની ભીંતો પર પછાડેલા શબ્દો
મરતા નથી આકાશવાણી થઈ જાય છે.

કોઇ કાવ્ય સંગ્રહમાં લખવી બાકી રહેલી પ્રસ્તાવના

[બે કાવ્યો-એક મારું બીજો અનુવાદ]
૧]
શબ્દો ભરેલી શેરીઓમાં
મારી હયાતી અને ભવિષ્ય શ્રધ્ધાપૂર્વક બેઠાં છે.
લુચ્ચાઈ અને વિશ્વાસઘાત
લટકી રહેવા ઇપ્સ્યા કરશે ત્યારે
પેલો બાહ્યતર
એ ગૂઢ કડવાશ પાન-બીડીમાં ચાવી ફૂંકી નાખશે.
તમારી ચિત્રાત્મક સંસ્મૃતિમાં
સંઘરી રાખજો,
આ બધી ગલીકૂંચીઓ ઉઘડશે
અને તેમાંથી નવ્ય કવિતા મુક્ત પણે વિહરશે
એક સ્વ્સ્થ કાવ્ય સંસ્કૃતિ ઘડવાઃ
હું આ ધરતીની ખવાઉ એકલતાથી જીવું છું.
૧૨-૨૯-૨૦૧૦

૨] યુવાન કવિઓને

લખો
સ્વેચ્છાએ
તમને ગમતી શૈલીમાં
અત્યંત લોહી વહી ગયું છે ભૂસ્તરોમાં
એવું માન્યા કરવા
કે એક જ માર્ગ સાચો છે.
કાવ્યમાં બધી જ છૂટ છે.
કેવળ આ શરતે,
તમારે કોરું પાનું કેળવવું પડશે.

[નિકેનોર પારા,ચિલે સૌજન્ય PoemHunter.com]
૧-૮-૨૦૧૧

ચાલ મન

વૃક્ષ કદાચ એમ પણ કહે-
‘ મને પહેલાં ચા-પાણી પાઓ
પછી જ છાંયો આપું’
કોયલ કદાચ આગ્રહ રાખે-
‘ કોઈ સરસ જગ્યા જોઈ મને ફ્લેટ બંધાવી આપો
પછી જ ટહુંકો મૂકું.’
થોડાક પૈસા મળે તો
નદી પોતાનું બધું પાણી
સામે કાંઠે ઠાલવી નાખે તો નવાઈ નહીં.
ચાલ મન! એવા દેશમાં જઈએ
જ્યાં સૂરજને તડકા માટે લાંચ ન આપવી પડે !
( તલાશ,૧૯૮૦,પૃ.૫૩)
વિપિન પરીખ ( મૃત્યુ-ઓક્ટો.૨૦૧૦)
કવિ શ્રી વિપિન પરીખ… ૮૦ વર્ષની વયે ત્રણ દિવસ પહેલા મુંબઈમાં અવસાન પામ્યા.
lets go my soul
tree may say
‘ first serve me breakfast
then i provide shade.’

cuckoo would insist
‘ build me a beautiful apartment
then i sing.’

for a few dollars more, do not be surprise
river may empty its water
on the opposite bank.

lets go my soul
to a place
where we do not bribe
the sun for sunlight !
10-1-2010
tr. himanshu patel

ત્રણ કાવ્યો

૧) —

ક્લોઝેટમાં
ઊનવાળા કપડાં પર
હુંફાળી ઠંડી લટકે છે.
કપાળે ભીનો તાવ
ટકોરા મારે છે.
ઓરડો ટાઢો પડી ગયો છે,
બંધ આંખોમાં બેઠેલી નિર્જીવતાથી.
તારા જોવામાં અંધારાં હતા….
કપાળમાં ઊઘડેલા દરવાજામાંથી
બળેલા હાંડકાં હજું થરથર્યા કરે છેઃ
જેમ બીડીને વળગી રહેલી ધુમ્રસેર. ૯-૧૦-૨૦૧૦

૨) ઉનાળુ અસહાયતા

ઉનાળો
વાણિયામાં ગણગણતો
ઉડાઉડ કરતો’તો.
વિશાળ આરડતા અમેરિકન દેડકામાંથી
ખાંડવી જેવી વાળેલી જીભ
લપકી.
બણબણતો ઉનાળો, ચૂપઃ
ઘાસ અચાનક પીળું પડી ગયું,
આપણે કશું કરી શકતા નથી…. ૯-૧૧-૨૦૧૦

૩) મૃત્યુપર્વ

હાથમાં
અણીદાર ધર્મ ઉગે છે.
મારી વેદનાએ ઘસાયેલું અસ્તિત્વ
સતત ઊભૂં રાખું છું,
મૃત્યુના હાઉને કિનારે.
જન્મમાંથી આ વફાદારી,આવડત
મારાંમાં કોચલા સમ ગંઠાઇ હતી.
કેફેમાં એ બાબતે
પેટ છૂટી વાતો કરી હતી.
મારામાંથી વછૂટેલી જીર્ણતાથી મેં ઇશ્વર શોધ્યો’તોઃ
મૃત સાથી સૈનિકને ભૂલી
પ્રતિકારમાં ગોળીબાર કરતા સૈનિકના મનોયત્નથી…૯-૧૨-૨૦૧૦

પહેલા કાવ્યનો અંગ્રેજી અનુવાદઃ–
in a closet
cozy winter is hanging
on woolly clothes.
wet fever
is knocking on the forehead.
room turned cold
with the stillness of your closed eyes.
black out was in your look….staring.
from an open door in the forehead,
burnt bones were trembling:
like a streak of smoke on a cigar. 9-13-2010